کیست تخمدان کیسه‌ایست مملوء از مایعات که در داخل و یا سطح تخمدان بوجود می‌آید. هر زن دو تخمدان در دو سمت رحم خود دارد که هر کدام تقریبا به شکل و اندازه یک بادام هستند. تخمک در تخمدان‌ها رشد کرده و بالغ می‌شود. طی سال‌هایی که یک زن توانایی فرزندآوری دارد، این تخمک‌ها در سیکل‌های ماهیانه آزاد می‌شوند.همه خانم‌ها در دورانی از زندگی شان کیست تخمدان داشته اند.
کیست تخمدان یک بیماری شایع در میان زنان به شمار می‌آید، البته کیست تخمدان در هر سنی می‌تواند ایجاد شود، حتی در نوزادان دختر، دختران نوجوان، خانم‌ها در سنین باروری و یائسگی شاهد کیست‌های تخمدانی نیز بوده‌ایم.
- علت‌های تشکیل کیست تخمدان
- داشتن سابقه کیست تخمدان می‌تواند خطر ابتلا به کیست تخمدان را افزایش دهد.
- ناسازگاری چرخه قاعدگی.
- سیگار کشیدن.
- هیپوتیروئیدی.
- زمانی که فولیکول‌ها شروع به رشد و نمو می‌کنند، تعدادی از آن‌ها شروع به رشد کردن می‌کنند و این رشد مهار نمی‌شود و همین امر می‌تواند سبب بروز بیماری کیست تخمدان در فرد شود.
- برخی از فولیکول‌ها در یک اندازه خاصی باقی می‌مانند و هر ماه این فولیکول‌ها روی هم انباشته می‌شود و کیست‌های ریز تخمدان و نمای تنبلی تخمدان را به وجود می آورند.
- بعضی مواقع، فولیکول‌ها در طول تخمک گذاری پاره نمی‌شوند و تخمکی آزاد نمی‌کنند، در عوض مایعات بیشتری درونشان ذخیره شده و تبدیل به کیست فولیکولی (Follicular cyst) می‌شوند.
- در موارد دیگر، فولیکول تخمک را آزاد می‌کند اما کیسه‌اش به جای حل شدن، دوباره بسته شده و با خون و مایعات دیگر پر می‌شود. سپس در صورتی که بارداری اتفاق افتد با یک ماده زرد رنگ پر می‌شود به این نوع کیست "جسم زرد" یا "کورپوس لوتئوم(Corpus luteum cyst)" می‌گویند.
- کیست‌های به وجود آمده در هر کدام از این شرایط از نوع "کیست های فانکشنال(Functional ovarian cysts)" می‌باشند که شایع‌ترین کیست‌های تخمدان هستند.
- انواع کیست‌های تخمدان
- کیست ساده.
- تخمدان پلی کیستیک.
- کیست درموئید.
- کیست‌های شکلاتی یا اندومتریوز.
- کیست‌های بدخیم تخمدان.
- کیست‌های لوتئال.
- کیست‌های آدنوما.
- کیست ساده یا فولیکولی
این کیست‌ها شایع‌ترین نوع کیست است.
در واقع نقش این نوع کیست‌ها ساخت و ساز است و معمولا آن‌ها بعد از دو ماه از بین می‌روند. این نوع کیست‌ها خوش خیم‌اند و اصلا علامتی از خود ندارند و فرد به هیچ عنوان متوجه آن‌ها نمی‌شوند و ممکن است در مواردی به صورت اتفاقی در انجام یک سونوگرافی متوجه یک کیست تخمدان در ابعاد 4-5 سانت شود که البته کیست‌های ساده یا فولیکولی بعد از گذشت یک الی دو دوره قاعدگی تخمدان خود را ترمیم کرده و خود به خود خوب می‌شود.
هر زن دو تخمدان دارد که تخمک از این قسمت‌ها به درون رحم رفته تا با اسپرم لقاح کنند. تخمک درون فولیکول ساخته می‌شود که شامل فلوئید است و از تخمک در طول مدت رشدش نگه داری می‌کند. زمانی که تخمک آزاد می‌شود، فولیکول می‌ترکد. در برخی موارد، فولیکول مایعات درونش را تخلیه نمی‌کند و یا پس از آزادسازی تخمک جمع می‌شود و یا اصلا تخمکی آزاد نمی‌کند. در این مواقع فولیکول دوباره با مایعات پر می‌شود و یک کیست فولیکولی تخمدان را تشکیل می‌دهد
هر ماه این تخمدان‌ها رشد می‌کنند باید یکی از آن بزرگ شوند و مابقی از بین بروند ولی در بعضی از تخمدان‌ها که زمینه ارثی دارند، فولیکول‌های که رشد می‌کنند به جای اینکه از بین بروند یکی از آن‌ها موجب آزادسازی تخمک نمی‌شود، بلکه همه با هم حدود 5- 6 تا رشد می‌کنند و همین طور در یک مرحله‌ای باقی می‌مانند و دوباره ماه بعد چند تا رشد می‌کنند وباقی می‌مانند، این باعث می‌شود که سطح تخمدان یک زنجیره از کیست‌های ریز کوچک ایجاد کند که این‌ها اصطلاحا تنبلی تخمدان یا تخمدان پلی کیستیک هستند.
کیست‌ها ریز و کوچک هستند و هر کدام درحال آزاد سازی هورمون‌های مردانه در داخل خون هستند، که نتیجه آن بیشتر شدن موهای زائد ( بیشتر در صورت و زیر چانه )، چرب شدن موها، جوش صورت است. به علت خوب و مرغوب نبودن تخمک‌های آزاد شده در این شرایط احتمال اینکه بیمار ناباروری و یا اینکه بارداری آن با تاخیر باشد هست.
احتمال مبتلا شدن بیمار به دیابت و کم‌کاری تیروئید، افزایش چربی خون و اضافه وزن زیاد است.
کیست درموئید کیست‌هایی اکثرا خوش‌خیم هستند که زمینه جنینی دارند بدین معناست که، وقتی یک جنین در شکم مادر ایجاد می‌شود و ارگان‌های بدنش درست می‌شود، تخمدان اشتباها چند تا سلول جدا گانه در داخل پوست باقی می‌مانند که می‌تواند مو، چربی، دندان و ... باشند.
به تدریج با افزایش سن، این سلول‌ها شروع به رشد کردن می‌کنند که درمان این نوع کیست‌ها جراحی است.
- کیست‌های شکلاتی یا اندومتریوز
علت دقیق تشکیل این نوع کیست‌ها تشخیص داده نشده است. در این نوع کیست‌ها عواملی چون زمینه ژنتیکی، عوامل محیطی مانند سموم محیطی، مواد موجود در ظروف یکبار مصرف، سرب موجود در هوا، می‌توانند برای ایجاد بیماری اندومتریوز تحریک کننده باشند، خون قاعدگی که داخل لگن برمی‌گردد برای خانم‌هایی که زمینه ژنتیکی را دارند موجب می‌شود که این خون قاعدگی روی سطح سلول‌های کف لگن جذب شود و آهن موجود در خون خاصیت سمی برای سلول‌های اطراف دارد و باعث چسبندگی می‌شود.
میزان چسبندگی به مرور زمان پیشرفت می‌کند. موجب چسبندگی رحم به روده‌ها، چسبندگی تخمدان‌ها به کف لگن می‌شود. درمان کیست‌های شکلاتی بسته به وضعیت شخص دارد اما درمان قطعی این نوع کیست‌ها جراحی است.
- کیست‌های بدخیم تخمدان
کیست‌های بدخیم کیست‌های سرطانی هستند که باید سریعا تشخیص داده شود و درمان شوند، ولی مشکلی که سرطان تخمدان دارد، این است که دیر علائم خود را نشان می‌دهد، خیلی از اوقات بیماران در مرحله پیشرفته با علائم گوارشی به متخصص گوارش مراجعه می‌کنند با علائمی همچون معده درد و یا دچار مشکل آب آوردن شکم می‌شوند، که پس از بررسی های انجام شده، مشکلات تخمدان پیدا می‌شود و مشخص می‌شود که متاستاز تخمدان بوده و ناشی از بیماری زمینه‌ای تخمدان می‌باشد.
- کیست‌های لوتئال
پس از آزادسازی تخمک، از فولیکول، بافتی به نام کورپوس لوتئوم به‌جا می‌ماند. کیست لوتئال زمانی ایجاد می‌شود که کورپوس لوتئوم با خون پر شود که البته پس از چند ماه از بین می‌روند.
با این حال اگر این کیست‌ها شکاف بردارند یا پاره شوند، می‌توانند باعث درد و خونریزی داخلی شوند.
- کیست‌های آدنوما
کیست‌های آدنوما نیز کیست‌های تخمدان هستند که از سلول‌های بیرونی تخمدان که آن را احاطه کرده‌اند، تشکیل می‌شود. برخی از این کیست‌ها حاوی مایعی غلیظ و مخاطی‌اند، در حالی که بقیه از آب پر شده‌اند. این کیست‌ها معمولا به جای رشد درون تخمدان، به وسیله‌ی جزء ساقه مانندی به دیواره بیرونی تخمدان می‌چسبد و با این کار می‌تواند رشد قابل توجهی داشته باشد. کیست‌های آدنوما به ندرت می‌توانند سرطان زا باشند و باید با جراحی برداشته شوند. این کیست‌ها بیشتر بین زنان بالای ۴۰ سال شایع هستند.
- علائم کیست تخمدان
،اغلب کیست‌های تخمدان کوچک و فاقد علائم خاصی هستند. اما ممکن است بیمار علائمی مثل
- تکرر ادرار.
- بادکردگی و ورم.
- درد در ناحیه لگنی.
- دوره قاعدگی نامنظم.
- حساس شدن پستان‌ها.
- مسدود شدن مثانه یا روده.
- ورم کردن یا نفخ کردن شکم.
- خونریزی غیر طبیعی واژینال.
- بالا رفتن غیر قابل توجیه وزن.
- درد خفیف در ناحیه کمر و ران پا.
- درد لگن قبل یا زمان عادت ماهانه.
- احساس درد در طول رابطه جنسی.
- اگر کیست تخمدان بترکد، بیمار دچار دردی شدید و ناگهانی می‌شود.
- فشار و درد در ناحیه زیر شکمی ( این درد می تواند ضعیف، قوی و یا مقطعی باشد.)
- اگر کیست باعث چرخیدن تخمدان شود، بیمار ممکن است درد شدید توام با حالت تهوع و استفراغ داشته باشد.
- درمان کیست تخمدان
بسته به نوع کیست متفاوت است. در صورتی که کیست ساده باشد حتی اگر درمان نشود، خود به خود تخمدان آن را خوب می‌کند و زمانی که برخی از این کیست‌ها بزرگ باشند، درمان با مصرف قرص‌های ضد بارداری یا قرص‌های هورمونی باشد که حدود سه تا چهار ماه به بیمار داده می‌شود.
بعضی از درمان‌ها به صورت جراحی است، زمانی که بیمار با قرص‌های تجویز شده نتیجه‌ای نمی‌گیرد و یا اینکه کیست به گونه‌ای است که مشکوک به سرطان است، در این زمان بهترین نوع درمان جراحی است،
بهترین روش جراحی، جراحی لاپاراسکوپی می‌باشد که حتما باید توسط متخصص زنان متبحر به این روش صورت گیرد که هیچگونه بافتی از کیست باقی نماند و یا در صورت سرطانی بودن کیست به علت بی تجربه بودن پزشک متاستاز نشود.
اگر کیست شما بزرگ باشد، پزشک می‌تواند با برش بزرگی روی شکم‌تان آن را خارج سازد.
از کیست نمونه برداری می‌شود. اگر کیست سرطان زا تشخیص داده شود، ممکن است عمل هیسترکتومی انجام شود که طی آن رحم و تخمدان‌ها را در می‌آورند.
برای اطلاع از سلامت جسمانی خود و یا انجام معاینات انواع کیست‌ها با دریافت نوبت به خانم دکتر الهه افشاری مراجعه کنید. ایشان سابقه‌ای طولانی در تشخیص و درمان انواع کیست‌ها بصورت دارویی و جراحی با بهترین نتایج دارند.
برای رزرو نوبت و دریافت مشاوره و کسب آگاهی بیشتر و دریافت هزینه عمل حتما با ما تماس حاصل فرمایید.